Van het Oosten naar het Westen

Strausberger Platz, de Karl Marx Allee en de typische stalinistische architecturale suikertaartstijl.

Berlijn heeft -en daarin verschilt de stad echt wel van de meeste andere steden- geen echt stadscentrum. Christian Prigent schreef hierover:

“ A Berlin l’histoire a fait que la ville entière était stricto sensum intra murum. Qu’elle pivotait et vivotait comme elle pouvait dans cette insularité. Qu’elle n’était pas disposée dans une rationalité géographique stricte, puisque l’Histoire avait perverti la géographie. Que, par exemple, autour, c’était l’Est partout, même à l’Ouest. Que son centre n’était pas en son centre. Qu’elle ne s’émmitouflait d’aucune banlieu (c’est bien sur en train de changer,maintenant que la ville dégorge au-delà du tracé périphèrique du Mur). Ainsi dans cette ville pascalienne malgré elle le centre était à la fois nulle part et partout.” *

Hij gaat nog even verder en claimt dat er nog steeds geen geünificeerd Berlijn is, maar dat de tweedeling nog steeds actueel is. En ik kan hem daarin echt geen ongelijk geven.

Mitte

Ik heb 5 jaar in het Oosten gewoond en ben onlangs naar het Westen verhuisd. Voor mijn verhuis, moest ik even house-sitten op het huis van vrienden in Kreuzberg (Xberg). Op vakantie in Berlijn! Geen overdrijving, het voelt echt aan als vakantie want het verkennen van een ander stadsdeel (Kiez of Bezirk) is altijd een beetje een avontuur. Ik heb de reisgids “500 hidden secrets of Berlin” geschreven en ken de stad echt wel redelijk goed. Maar je komt toch iedere keer wel op nieuwe plaatsen, een ontdekkingsreis in eigen stad, dat doen veel mensen al lang niet meer en dat is eigenlijk ontzettend jammer. Berlijn is groot en er valt altijd wel iets nieuws te ontdekken; een plaats, een bar, een herinnering, een ontmoeting…

Potzdamer Platz. Ooit stond hier de muur. Nu is het een onpersoonlijke, winderige en niet erg interessante plek in de stad.

Ik logeerde in Über-hipster land. Dat is de buurt rond de Paul Lincke Ufer. De Kiez is al lang geen hidden secret meer. En met recht: het is er ongelooflijk aangenaam dwalen langs het kanaal, genietend van een de zon en van de talrijke mini-tafereeltjes. Bij zonsondergang gaan veel mensen een biertje drinken op een van de vele bruggetjes of gewoon zittend langs het kanaal. Enkel bekeken door de immer statige zwanen en af en toe een nieuwsgierige passant zoals ondergetekende.

Kreuzberg ligt in voormalig West-Berlijn en was in de jaren tachtig heel populair bij de Turkse immigranten, niet gehinderd door de vele kraakpanden en de vele punks en andere andere anarchisten. In de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw was Xberg namelijk ontzettend populair bij de links-intellectuelen en nog steeds is 1 mei het grote buurtfeest waar wel een miljoen mensen aan deelnemen. En is het Bezirk over het algemeen een schoolvoorbeeld van hoe verschillende culturen wel respectvol met elkaar kunnen omgaan.

Zicht op Berlijn vanaf Viktoria Park (Kreuzberg)

Een aantal straten in Kreuzberg zijn vergeven van bars en clubs en die trekken dan weer de clubbers aan. Rollerturis noemen ze we hier, of wat minder poëtisch: Ryanair-of Easyjet toeristen. Ze komen naar hier, aangetrokken door het wilde en goedkope nachtleven van Berlijn, hebben zelden respect laat staan interesse voor de stad, en vertrekken moe en misschien ook wel voldaan weer naar huis.

De straat waar ik logeerde is er momenteel van gespaard gebleven. Het is er rustig en groen en er zijn zomaar eventjes drie excellente koffiebars binnen de 200 meter van de flat. Een zegen voor een koffieliefhebber .

Voor het eerst in maanden, misschien wel in jaren, had ik een vakantiegevoel; dat gevoel van niets, maar dan ook absoluut niets hoeven te doen. Onbeschrijflijk is dat. Ik liep dan ook een tijdje met een dwaze beate glimlach rond en speelde het zelfs klaar om me niet te ergeren aan de wel zeer vele mannen in short met baard en een zwarte buldog aan een lederen halsband…. Waarom zijn hipsters toch zo voorspelbaar? 😉

De gentrifizierung waar ik al eerder over schreef is hier al een aantal jaren aan de gang. Ook ik ben er slachtoffer van (en deels natuurlijk ook de oorzaak- niets is zwart en wit) en ik moest mijn super posh appartement met balkon met zicht op het park op een toplocatie in Mitte verlaten. Dat appartement heeft me menig mooi moment geschonken; zo waren de literaire salons die ik er organiseerde stuk voor stuk pareltjes. En ik vond er Vriendschap bij mijn onderbuurvrouw. Vriendschap met een hoofdletter, jawel.

Voor het eerst sinds mijn aankomst in Berlijn, woon ik in het Westen, iets wat ik nooit voor mogelijk had gehouden. Spannend toch?

Mijn vakantie is Xberg is al een tijdje geleden en dat vakantiegevoel heb ik helaas niet kunnen vasthouden. Maar toch…het is bijna zonsondergang: tijd voor een biertje bij de Späti en een rustig plekje aan het kanaal .

*Berlin sera peut-être un jour. Christian Prigent. Ville Brulle Eds La. 2015.

dav

mrt 18

Jan Fabre/Troubleyn: Belgian Rules/Belgium Rules – How to understand Belgium in 14 chapters

Jan Fabre/Troubleyn: Belgian Rules/Belgium Rules in HAU Hebbel am Ufer, Berlin

17 th of March 2018

I left the tiny country of Belgium in 2003, not out of hate or despise, but because I needed more air, more openness, more heart connection and less pollution. Corsica, Southern France, Andalusia and Berlin were and are also part of my home/heart now. But it is always very easy to go back to Mother Belgium. I know the rules, the languages, the humor, and the difference between a pils and a trappist. It is probably one of the ugliest countries in the world but it (therefore?) also produces excellent art. In my humble opinion the reason behind this, is that, as you cannot loose yourself in nature since there’s hardly any left of it (and the weather really sucks), you have to find beauty and transcendence in art.

The birth of Belgium: out of coal, potatoes and bricks.

The opera La Muette de Portici from Auber was performed in Brussels in august 1830. It is said that the inflammatory power of “Amour sacré de la patrie“precipitated the revolution and led eventually to the establishment of Belgium as an independent nation. Although probably not entirely true, it illustrates very well the power of art, of music as a way to make people think, to overcome their fears. The power of theatre is one of the axes this play is based upon: the theatre of tragedy, of hate, of love. The huge Belgian visual arts history (Magritte, Rubens, Van Eyck, Khnopff, Rops etc.) , the lack of nationalism, the huge je m’en foutisme, the carnival, and love of black money and ugly houses (fermettes) are the other references these performance is playing with. In 14 tableaux vivants, Fabre, Troubleyn and de Boose give us a short summary of this crazy, surrealistic, corrupt, ugly but also inspiring kingdom of Belgium. The country you love to hate.

Those tableaux vivants are the basis to study socio-cultural phenomena that go way beyond the Belgian ones.

Almost four hours of glorious entertainment, faut le faire, quand-même. As we already knew, Fabre likes to push his performers to their (physical) limits. Although this sometimes felt a bit forced, it did work most of the times. The performers are indeed amazing, unstoppable and passionate. The connection with the hard working typical Belgian and the stubborn Flandriens (those legendary Flemish cyclists) is very easy to make.

Visually absolutely stunning, although lacking a bit of depth, this performance doesn’t bite nor hurts. But it did cringe sometimes. A lot.

Less favorite part: the often too many references to beer. Love beer, but trop is te veel.

Favorite part: The National Flags-It is possible

BELGIAN RULES/BELGIUM RULES

Concept & direction: Jan Fabre.

Dramaturge Lees verder →

mrt 4

A walk in the park

There’s always something magical in the first warm day of the year. Today, the third of March, Berlin is under the sun’s spell, reaching 17°C at 16:00.

I am in the Monbijou Park, trying to rest from an emotional week. But my mind wanders. The world around me does the same. Wandering, moving, playing, shouting and running.

There’s a the really good busker singing in front of the Bode Museum. A human, a guitar and an amplifier. Sometimes that’s all it takes to stop the earth from turning.

People don’t know whether they have to wear their coats are not. Some machos in T-shirts show off their muscles. I laugh about it but like the eye bath. There’s a lot of smiling faces. This is a pure Vitamin D reload. The stalls on the weekly book market look more alive, the owners less grumpy. Babies are taking their first steps. Despite being still shaky and uncertain holding their father’s hand, they’re looking at the world as a Palace of Wonders. Which it is of course. Babies are often right. They lack so many filters, they’re not conditioned. Not yet at least. And take a look into the father’s eyes when he looks at his baby: pure love. He knows now how fragile the world is.

The magic of life lies in the encounters, in the space between the atoms, in the beauty of souls, in the hesitation of a certain touch, in the dancing of the bees and in that one blue note that makes you cry.

Book hunting at the Büchermarkt. Including a great 1968 edition Frans Masereel “Der Weg der Menschen” (60 woodcuts)

I also look at the world within me.

Memories of long lost lovers. And of recent tender encounters. Thinking of different countries, of all the homes I had and how liberating it is not to be attached to a country or a pile of stones. Thinking of my daughter who is far away. Of my son who is also far away but then metaphorically speaking. And how vulnerable -even more vulnerable than I was- I made myself by having kids. They are growing extremely fast which also means I am growing old. The laws of nature are without mercy. So be it. Wrinkles and wisdom form a perfect couple.There can be a lot of beauty in a single wrinkle.

Beauty can also be found in an old man’s hand, or in a young girl’s eyes. In a Vermeer painting or in a kinky tumblr blog. In the flight of a condor and in death leafs. In the poetry of Pablo Neruda or in some lines written on a wall in a seedy corner of the city. Sometimes you have to dig a little deeper to be able to find it. And sometimes there’s no beauty, just greed and bitterness to be found. Ignore that. Step forwards. Continue your path. Reach for the sun. And always, always keep on dancing.

aug 31

Memento Mori

For God sake, Nathalie, you didn’t post one single blog post in almost a year (because too busy with living and with writing a Berlin Guide that will be published in September 2016-more info soon-promised) and the first one you write again is about a graveyard! A graveyard, seriously…again.

Haha, well hell yes, this one is indeed about a churchyard…again. (here’s the link to the other blog post- Dutch only, sorry)

I just happen to love graveyards in Berlin. (Does that make me weird? Maybe just a little.) They’re beautiful, green, a little chaotic and incredibly peaceful. And they are soooooo quiet. Because death people are pretty good at being quiet. In a way, the death are not dead. Not as in “oooooohooooohooo we are haunting the graveyard“, no not at all, but more as “we existed, we meant something for someone, our lives did matter and we hope yours matter and take it from us: live your life as hard as you can. Grab these moments.” And so I walk totally zen through this beautiful gardens and listen to their silence.

I visited the Alter St. Matthäus Kirchhof today. My friend Kat lives in front of it and the way she always spoke about all the beautiful (and edible!) plants on “her” Friedhof and about the grave of Mathilda on “her” Friedhof in front of which she loves to sit and meditat, I wanted to see this with my own eyes. So I did. And oh, I wasn’t disappointed.

I especially love the graves of the unknown, the poor, the children, but there are also some famous graves here.

What to think about The Grimm Brothers for example? Günther Grass wrote about them in Grimms Wörter (Grimms Words); making them walk in Tiergarten in the 20th Century.

But this is the 21st C. And this is their grave:

And what to think of Claus Von Stauffenberg ? He tried to safe the world from Hitler and disarm the SS. Operation Valkyrie failed and Von Stauffenberg and the other ringleaders of the conspiracy were executed in 1944. This yard has only a remembrance stone because Von Stauffenbergs corpse was exhumed by the SS and his remains moved to an unknown place.

So yes, I confess. I love the Berlin graveyards. Every single grave has its history, every tree and flower too. Every living and every dead human and animal (squirrels, foxes…) too.

I also really love the one in Port Bou Spain, where I earlier this month I visited the grave of Walter Benjamin.

Or the fisherman graveyard in Sète, France. And so on…

Because yes, all these places are so fundamentally democratic: it is a fact of life that we all die. Memento Mori! Whether we are rich or poor, whether we are good or bad, happy or sad…we will all die. That is the name of this whole fascinating game. And then it will be our turn to whisper to the wanderers: “it is really beautiful here, but I don’t have eyes to see it anymore. But you do: so be humble and live and love hard.”

IMG_20160831_122326_resized_20160831_013035856

IMG_20160831_122116_resized_20160831_013030558

IMG_20160831_122230_resized_20160831_013032844

IMG_20160831_121940_resized_20160831_013105190

sep 22

Herfstige ontmoetingen

Herfst in Berlijn is misschien nog mooier dan de zomer. En dat wil wat zeggen.

Het licht is zachter in het najaar, het publiek op en rond het Museumeiland ook.

Berlijn is ingedeeld in verschillende districten, ieder met zijn eigen identiteit. Ik woon in hartje Mitte. Het oude Oosten als het ware. Slechts een brug en een straat scheiden me van het fameuze Museumeiland. Op zondag flaneer ik er zeer graag. Het is er dan boek-en antiekmarkt. Het antiek is aan de kitscherige kant, maar de boeken bijna allemaal aan één Euro. Ik tracht, maar kan niet met lege handen naar huis komen. Vandaag is geen uitzondering:

Ik ben wat blij met mijn handleiding voor een Trabantje, vooral met alles wat erin zit: persoonlijke aantekeningen en krantenknipsels. Altijd een feest! Ik koop ook nog een exemplaar van Jedermann uit 1947. En zelfs nog rode satijnen handschoenen. Het kan niet anders of ik ben in een serieuze Ostalgische bui. Kostprijs van dit alles is 12 Euro . Dat overstijgt ver mijn zondagse budget maar ik ben in een gulle bui vandaag.

Aan de Humboldt universiteit op Unter den Linden staan ook altijd een paar zeer goeie boekverkopers. Op weg daarheen kom ik een aantal oude bekenden tegen:

Ik kan het ook niet laten om weer een kijkje te nemen in de Neue Wache.

Het (uitvergrote) Moeder en Kind beeld van Kathe Kollwitz weet me iedere keer ontzettend te ontroeren. Het is een ode aan alle slachtoffers van de oorlog. Elke oorlog. Kollwitz verloor haar zoon in de eerste wereldoorlog. Hij was amper 18 jaar oud. Het beeld staat onder een open gat in het dak, zodat het altijd onderhevig is aan regen, wind, zon en sneeuw. Het is helaas nog steeds brandend actueel.

Neue Wache

Ik slik mijn ontroering weg. Mijn rugzak ondertussen nog ietwat verzwaard door twee boeken van voor mij onbekende auteurs:

Niet toevallig hebben deze boeken de zee als onderwerp. Ik ben nog niet zolang terug van een vakantie naar Belize en Mexico waar ik hoofdzakelijk in gezelschap van zeebiologen verkeerde. Heb ook nog gezwommen in het gezelschap van nurse sharks, walvishaaien, zeeschildpadden en nogal wat andere zeebeestjes. Dat doet blijkbaar wat met een mens.
Ik laat het Museum van de Duitse geschiedenis rechts van me en wandel terug via de Platz der Märzrevolution waar ik nog mooie ontmoetingen heb met o.a. Schiller, Gorki en Von Kleist. De lucht is staalblauw.

Even voorbij de Strandbar aan het Bode Museum, besluit ik nog een bezoekje te brengen aan de splinternieuwe galerij Bernheimer Contemporary – het is tenslotte Berlin Art Week- en word er als het ware omvergeblazen door het werk van de Italiaanse Annemarie Delleg.

Haar werk is van een intensiteit dat ik niet meer zo vaak tegenkom in de hedendaagse kunst. Het is Art Brut op z’n best.

Thuis wacht me een opgewekte zoon, die me meteen in de Minecraft wereld gooit, mijlenver verwijderd van de Ostalgie waarin ik zoëven nog vertoefde.

Laat de herfst maar komen. Ik denk dat ik er klaar voor ben.

Jedermann

mei 31

Lost in Berlin

DSC_4168-1 The Lost Lectures. Geen verloren lekturen maar een concept dat een paar jaar geleden in Londen het licht zag. Een soort TED talks voor hipsters. Plaats van het gebeuren wordt pas een paar dagen voor de voorstelling onthuld. In 2013 had de eerste Lost in Berlin plaats in Stadtbad Wedding. Dat was ontzettend leuk en leerzaam mede dankzij de deelname van oa. Julius von Bismarck en Peaches. Dit jaar heeft het plaats in Cinema Delphi, een bioscoop uit 1929 die uitzonderlijk goed geconserveerd is gebleven. Een ronduit prachtige locatie! Benieuwd of de gasten aan de setting zullen kunnen tippen!

Als eerste spreekt Annie Machon, een Britse ex-spionne en whistleblower. Ik ben van de eerste internet-generatie, hou van mensen die kunnen vertellen, die me niet vervelen, die snel en duidelijk zijn. Machon ontgoochelt me hoegenaamd niet. Het leven van een (ex) spion niet zo glamoureus als James Bond ons wel doet geloven. Ze vertelt over al die jaren dat zij en haar (ex) partner voor de MI5, de Britse geheime dienst hebben moeten schuilen nadat ze diezelfde dienst hadden aangeklaagd voor schendingen van de mensenrechten.

Tweede spreker is de Duitse cultuurwetenschapper Lutz Henke. Hij is gespecialiseerd in kunst in openbare plaatsen en is diegene geweest die verantwoordelijk was voor de fantastische muurschilderingen in de wijk Friedrichshain-Kreuzberg zo’n 8 jaar geleden. De Italiaanse street-art kunstenaar BLU(samen met de Franse JR) werd er op slag mee beroemd.

Voor

In samenwerking met BLU werd nu beslist om in één nacht tijd die kunstwerken zwart te overschilderen. Het gebeurde een paar weken geleden en Berlijn stond eventjes op zijn kop. Dit is als heiligschennis. Dit symbool van stadsvernieuwing en subcultuur kan je niet ongestraft verwijderen.

Tijdens (Foto: Lutz Henke)

En toch waren er zéér goeie redenen om dit te doen. De werken kregen wereldwijde aandacht, ze werden als het ware “Raumbilder”: ze stonden voor een ideaal in de maatschappij. Blu en co hadden het in hun stoutste dromen niet gedacht, maar de beelden vertegenwoordigden een soort ideaal Berlijn. Een stad vol braakland met massa’s betaalbare woonsten en creatieve geesten. Met de gentrificering van de buurt verdwenen die betaalbare woningen en projectontwikkelaars namen die oude panden onder hun hoede. De oude fabrieken werden -oh-ironie- onbetaalbare artiestenateliers. Het beschilderen van de iconische beelden is dus een duidelijke wake-up call naar de stad toe. Ik woon nu bijna drie jaar in Berlijn en kan hun redenering erg goed begrijpen.

Derde “spreker” is Anna Konda, een vrouwelijke catcher en mede-oprichtster van de Berlijnse vrouwenvechtclub. Zij brengt wat bloot en wat ludieks in de zaal. Ze is groot en zeer struis en ongetwijfeld zeer sterk, maar ik vind het toch allemaal euh…een beetje te licht wegen.

Vierde gast is hét prototype van de verstrooide professor. 81 jaar is hij ondertussen, maar dit is nu al zonder twijfel dé lezing van de avond. In zijn grappig Duits-Engels vertelt Prof. Ingo Rechenberg van zijn vele reizen naar de Marokkaanse woestijn. Daar woont een spin die hij heeft ontdekt en die naar hem is genoemd: de Cebrennus rechenbergi. Hij ontdekte dat deze spin zich op een zéér uitzonderlijke manier voortbeweegt: al rollende. Hij en zijn team probeerden op basis daarvan een robot te maken. Vijf prototypes werden er gemaakt en het vijfde benadert eindelijk de perfectie. Prof Rechenberg brengt het allemaal licht en luchtig tot er een foto van Mars verschijnt. En het feit dat die Marsautootjes allemaal kapot gaan omdat ze wielen hebben die op het rotsige oppervlak van Mars geen kans hebben. En je beseft dat Professor Barabas hier heel waarschijnlijk met de NASA samenwerkt. En dat de nieuwe Rover ongetwijfeld op zijn prototype zal gebaseerd zijn. Wat één klein spinnetje in die verre woestijn allemaal vermag. Briljant.

Harald Hauswald is een wereldbekend straatfotograaf. Hij wordt geïnterviewd op de scène daar zijn Engels naar eigen zeggen (hij is opgegroeid in Oost-Duitsland) niet goed genoeg is. Het is heel interessant om te horen hoe het er aan toe ging hier in Berlijn voor de val van de muur.

Uiteindelijk kenden creatief Oost-Berlijn iedereen iedereen en was er altijd wel een manier om een project van de grond te krijgen. De hoofdzakelijk zwart-wit foto’s van Hauswald zijn dan ook een neerslag van die periode. Een indruk van zijn werk, krijg je hier.

Als laatste komt de Bulgaarse zangeres Dena het podium op gedwarreld. Zij woont al een jaar of tien in Berlijn. Haar bloednerveuze lezing gaat over de Bulgaarse muziek in de jaren negentig. De muziek waar ze mee is opgegroeid, die typische popmuziek uit de Balkan die “Chalga” wordt genoemd. Dat is een soort van Oost-Europese of Turkse muziek gecombineerd met dikwijls redelijk aangebrande teksten die meestal handelen over seks of geld. De vertoonde videoclips zijn ronduit hilarisch (vooral de man die Adidas promoot maar helemaal in Nike is gekleed) en tegelijkertijd om te huilen zo slecht. Ze probeert nog een feestje te bouwen door op het eind het publiek met servetjes te doen zwaaien net als ze dat in Bulgarije doen, maar daar is het publiek nog wat te tam voor en zij misschien nét niet enthousiast genoeg.

Bij de eerste Lost in Berlin was Peaches de laatste gaste. Haar speach en mini-performance hebben echt wel indruk gemaakt. Zoveel indruk zal Dena niet achterlaten, maar de stelling die zij inneemt ivm het machisme en de verering van het consumentisme in die specifieke super populaire muziekstijl is echter niet zo lichtvoetig als het eruitziet.

Lost in Berlin: een leuk concept, maar de toekomst zal uitwijzen of het meer is dan gewoon een gimmick.

mei 9

Idioten heb je overal

Het heeft een tijdje geduurd maar ik ben eindelijk tot bij de eerste avond van “Berlijnse Avonden” geraakt. Om al meteen te moeten vernemen dat dit de laatste bijeenkomst van het jaar was. Volgend jaar iets beter mijn best doen dus 🙂

“Berlijnse Avonden” is een vereniging voor Nederlandstalige cultuur in Berlijn. Zij presenteert maandelijks vernieuwende cultuur uit Vlaanderen, Nederland en Duitsland op Berlijnse podia. Gisteren, 8 mei, was er een avond gepland rond het thema “Zeventig jaar na de Tweede Wereldoorlog.” Terwijl in Nederland op 5 mei Bevrijdingsdag wordt gevierd, ligt het in België een tikkeltje ingewikkelder. Herman Van Goethem, hoogleraar aan de Universiteit Antwerpen en conservator van het schitterende Mechelse museum “Kazerne Dossin”vindt alvast dat 8 mei een officiële feestdag zou moeten zijn. Hij heeft daarvoor goede argumenten die je via deze link kan lezen. Acht mei, VE-day of Victory of Europe day, is de dag dat Duitsland officieel capituleerde. Reden genoeg dus opdat “Berlijnse Avonden” een ontmoeting met twee Duitsers die door de oorlog in Nederland geraakten, zou organiseren. De eerste gaste is de half Joodse en bijzonder kloeke Eleonore (“Lore”) Hertzberger-Katz. Ruud Spruit maakte in 2009 een documentaire over haar. Mevrouw Katz vluchtte in 1933 met haar ouders van Berlijn naar Amsterdam. In prachtig Nederlands vertelt ze voor de camera haar verhaal. Ik ben blij dat we hier fragmenten uit de documentaire kunnen zien. Live in de zaal lichtten haar ogen regelmatig op. Zo ook bij het zien van een dia van haar vader. Het is ontroerend, want zoals het later op de avond duidelijk wordt, had ze duidelijk een veel grotere band met haar ondernemende vader dan met haar iets klassiekere moeder. De pretlichtjes zijn er ook als ze aan eerste haar grote liefde, de Rotterdamse autocoureur Eddie Hertzberger, denkt. Haar bezoek aan de Wannsee villa (een verslag van mijn bezoek aan de plaats, vind je hier), de plaats waar een groep hoge Nazi-pieten over de Endlösung beslisten (de fameuze Wannsee conferentie) en die sinds 1992 een permanente expo herbergt. Dat mensen tot zulke daden in staat zijn, is amper te bevatten. Lore ziet er een boek van Else Ury liggen. Net als zovele andere Duitse meisjes groeide ze op met de boeken van Ury. De Joodse schrijfster stierf in 1943 in Auschwitz net als zovele anderen uit Lore’s naaste omgeving. Misschien was het wel deze confrontatie (één van de velen uiteraard) die haar hebben aangezet om haar verhaal neer te pennen in een boek. 11258153_10205356189277255_7081078872329570056_n Het is voorlopig uitverkocht, maar ik heb gisteren een exemplaar kunnen kopen en heb het meteen door haar laten tekenen 😉 In het Duits is het overigens nog wél verkrijgbaar. Het is een verhaal van een zeer levenslustige, kokette, ondernemende vrouw uit een begoed milieu die een paar keer door de mazen van het net glipte en na de oorlog onder de artiestennaam Laura Cormonte operazangeres werd. Op het podiumpje zit een zeer oude en al even alerte vrouw. 98 is ze ondertussen en ze is naar eigen zeggen nog niet van plan om dood te gaan. Drie jaar geleden is ze overigens getrouwd (“gelukkig getrouwd!”) met haar Nederlandse uitgever.

Tweede deel van de avond is een interview met Professor Geismann. Tachtig is hij ondertussen maar nog zo alert als een meerkat. Dit is een heel ander verhaal dan dat van Lore. Geismann ontvluchtte Duitsland omdat zijn ouders angst hadden voor de bombardementen van de geallieerden. Hij kwam in Nederland terecht en zal altijd een band met Nederland en het Nederlands blijven behouden. Hij promoveerde overigens op het Nederlandse politieke stelsel. Hij werd in Nederland opgevangen en beweert dat hij nooit, zelfs niet in Israël waar hij zes maanden heeft gewoond, scheef werd bekeken gewoon om het feit hij Duitser was. Dat vindt interviewster Annemieke Hendriks erg verwonderlijk. Maar Geismann zweert bij hoog en bij laag dat hij zich overal welkom heeft gevoeld. Wel benadrukt hij het belang van het leren van de taal van het gastland. Deze Kantiaan was decaan aan de Universiteit van München en ontwikkelde zich tot politiek filosoof. Voor het grote publiek is hij vooral bekend geworden voor zijn strijd met de reactionaire krachten in Duitsland die weigerden de nazimisdaden serieus te verwerken. Hij is dan ook niet bang om ons een foto te laten zien, waarop hij als knaap van negen jaar fier en in Hitlerjugend uniform poseert. Fouten zijn er immers om toegegeven te worden. Een van de artikels dat hij hierover schreef voor het Zeitschrift für Politikwissenschaft, kan je hier downloaden (in het Duits). Hij heeft verschillende keren voor zijn studenten uit “Mein Kampf” voorgelezen. Zijn collega destijds (Michael Wolffsohn) vond dat absoluut niet kunnen. Er ontstond een mediarel die zelfs zelfs leidde tot het ontslag van de rector van de universiteit. Dat deed me aan mijn oude leraar filosofie denken. Ook hij heeft uit Mein Kampf voorgelezen. Het is ontzettend verrijkend als je zoiets in een historisch en sociologisch kader kan plaatsen. Maar blijkbaar zijn er mensen die daar anders over denken. Geismann pleitte ook (onder andere) voor de rehabilitatie van deserteurs. Dat is trouwens pas na 2000 gebeurd. Op een vraag uit het publiek wat zijn mening was over de verrechtsing van de maatschappij in vele landen in Europa antwoordt hij ongeveer zo: “Natuurlijk vind ik dat vreselijk. De mensheid wordt niet beter, we blijven immers steeds met dezelfde problemen kampen. Daarom moeten we iedere keer weer, iedere generatie weer ten strijde trekken en vechten voor het juiste.” En op de anekdote van Annemieke waarin ze vertelt dat er in Nederland laatst een auto in de fik is gestoken omdat hij een Duitse nummerplaat had hij het volgende te zeggen:

“Ik zou zoiets niet persoonlijk nemen. En idioten heb je overal”. En laat ik dat nu eigenlijk een perfecte afsluiter vinden.

mrt 10

Berlijnse lente

Wannsee

Het is u wellicht niet ontgaan: de lente is in aantocht.

Ergens diep in ons weten we dat dit waarschijnlijk een gevolg is van de klimaatsopwarming maar we laten collectief en gewillig de struisvogel in ons los. Laat ons nu maar eens een dag of twee non-believers zijn en gewoon genieten van dit lentelijk voorspel.

Ik besloot dit weekend de hippe rommelmarkten in de stad achter me te laten. Water wou ik zien. Meren genoeg in Berlijn maar ik besloot om naar de Wannsee te gaan. Daar ben je op 20 minuten met de metro vanuit het station Haeckescher markt. Twintig minuten is alles wat je in Berlijn nodig hebt om in een andere wereld te belanden. Bus 104 brengt je vervolgens in een paar minuten naar het vertrekpunt van de wandeling: de Flensburger leeuw. De leeuw, symbool van kracht en overwinning, kijkt fier over het meer uit. Het is een beeld dat de Denen eigenlijk ooit maakten als monument voor hun overwinning op de Duitsers (slag bij Idsted, 1850). Maar in 1864 werd Denemarken echter alweer verslagen door Duitsland en het beeld werd gesloopt, vervolgens alweer gerestaureerd. Het beeld dat aan het meer staat is eigenlijk een zinken copie van het originele dat sinds 2011 terug in Flensburg staat. Er werd nogal wat met deze leeuw gesold.

Ik laat het wilde dier dan ook met rust en neem het weggetje links naar beneden langs het meer. Het pad volgt de Grote Wannsee. De winter heeft dit jaar niet zo hard huisgehouden. De stichting Natuurbehoud is momenteel bezig met het beschermen van de oevers. Je merkt het aan de vele rietkragen. Ik zie af en toe een grauwe gans, wat zwanen en veel eendjes. Er zijn maar enkele plaatsen waar je bij het water kan en daar hebben vaak honden en hun mensenvrienden dikke pret.

In de zomer zal dit misschien grotendeels verdwijnen, het meer is namelijk een ideale zwemplek. Ik kom er weleens als de temperaturen het toelaten en het is er inderdaad zalig: het water warm (het meer is niet diep) en het gevoel van vrijheid dat je hebt om in de vrije natuur te kunnen baden is onbetaalbaar.

Het is vandaag 8 maart 2015 en bijna 19°C en ik ben helemaal vergeten dat dit ik me eigenlijk officieel nog steeds in de stad Berlijn bevind.
Je kan van hieruit trouwens helemaal tot in Potsdam wandelen, maar dat ben ik niet van plan. Na een uurtje stevig doorwandelen, sla ik linksaf, het bos in. Ik vertrouw op mijn goeie oriëntatiegevoel (en op mijn smartphone).

Het bos is een mengeling van pijnbomen en berken. Ik voel me soms terug in het Zuiden van Frankrijk waar ik een half decennium heb gewoond. Af en toe hoor ik een specht zich een weg door een stam banen. Verder is het hier uiterst stil. De paar wandelaars die ik tegenkom groeten me bedeesd.

Na een uurtje of zo sta ik weer netjes terug naast leeuw en een aantal ijsverslindende en/ of bierdrinkende Berlijners. Ik spreek met mezelf af om het een volgende keer iets sportiever aan te pakken: dan ga ik met de fiets! De zogenaamde Wannsee route is 28 kilometer enkele reis en je verveelt je geen moment! De route gaat van centrum Berlijn tot aan de Glienicker brug. Ja, dat is inderdaad die brug, bekend uit de spionagefilms, die Potsdam met Berlijn verbindt. De Glienicker Brücke lag in de tijd van de Koude Oorlog op de grens van West-Berlijn en de Duitse Democratische Republiek.De brug kreeg wereldwijde bekendheid door de agentenruil op 11 februari 1986 waarbij de Sovjet-dissident Anatoli Sjtsjaranski en een aantal andere gevangenen uit het Oostblok werden uitgewisseld tegen vijf geheim agenten die in het westen gevangen zaten. Meer info vind je hier.

Voor ik terug naar huis spoor, besluit ik om nog een bezoek te brengen aan het Huis van de Wannsee-conferentie.

Dit is de villa waar op 20 januari 1942 de geplande deportatie en moord van de Europese joden werd besproken.

De vergadering werd destijds voorgezeten door Reinhard Heydrich, de chef van het Reichssicherheitshauptampt (RSHA). Het is Adolf Eichmann, de deportatie-expert die tijdens de vergadering de notulen maakte. Een copie van het document (en een Engelse vertaling ervan) kan je in zaal 9 (de vroegere eetzaal waar de conferentie werd gehouden) bekijken.

Dat dit bezoek geen pretje is, hoef ik jullie niet te vertellen. Mijn verstand kan er niet bij. Mijn hart nog veel minder. Elf miljoen joden werden planmatig gedood. Hiervan kwamen er zo’n 25000 uit België. Om dan hebben we het nog niet over de zigeuners, de homo’s, de gehandicapten…

In de villa is er een permanente tentoonstelling te zien: “De Wannseeconferentie en de volkerenmoord op de Europese Joden”. Vrolijk word je er echt niet van. Dat is niet de bedoeling. Wat wel de bedoeling is dat zoiets nooit vergeten mag worden en vooral dat het nooit meer zal gebeuren. Het moet dus vooral jongeren bewust maken. En daar wringt het schoentje volgens mij; dit is een collectie foto’s en heel veel tekst. Ook veel geluidsfragmenten. Het is dan ook een herinnerings-en studiecentrum en geen echt museum, maar ik kan me niet van de indruk ontdoen dat jongeren die hiernaar toe komen, veel beter af zouden zijn met een museum zoals het “House of Terrors” in Budapest. Daar werkt men met audio-gidsen en met visueel attractievere en vooral instructievere en duidelijkere installaties.

Wat me enorm heeft aangegrepen wegens nog nooit ergens anders gezien, waren de afdrukken van tekeningen van de gevangen van concentratiekampen. Zo hangt er een copie van een tekening van Henri Pieck, broer van de wereldberoemde Anton Pieck. Hij zat in Buchenwald en heeft de horreur overleefd. Ik heb het even gegoogled. En tot mijn grote verbazing zie ik dat er litho’s van gedrukt zijn die een paar jaar geleden voor een schamele 220 euro verkocht werden.

Als ik naar buiten stap en de prachtige locatie zie, de engelen in de tuin, de zon aan de hemel, het blauwe meer, dan probeer ik me voor te stellen hoe die mensen (want dat waren het) in deze pracht konden wandelen, hoe ze over koetjes en kalfjes spraken en dan vervolgens aan de eettafel zo maar eventjes koudweg de Entlösung op papier zetten. Zoveel wreedheid, ik kan het echt niet vatten.

In de bus terug naar het S-bahn station staar ik stilletjes uit het venster.

nov 3

Straßenpenner

Berlijn wordt overspoeld door bedelaars. Straßenpenner noemen ze die hier. Ze zijn overal: op straat, in de parken, in de metro’s, voor de banken.

Deze stad heeft namelijk niet alleen een geweldige aantrekkingskracht op filmmakers, toeristen en/of andere hipsters. Maar steden trekken ook mensen aan, die denken dat het hier wat makkelijker zal gaan, dat het leven hier iets zachter is. Dat is het niet. Berlijn is niet enkel een geweldige stad om in te wonen wegens de vele parken, de immense vrijheid, de geweldige energie en het prachtige licht maar het is ook zwaar gesubsidieerd en nog steeds zeer arm. En economische groei zit er niet in. En dat in één van ‘s werelds rijkste landen.

Dat beseffen niet alle gelukzoekers. Een flink aantal onder hen hebben bovendien een zwaar alcoholprobleem en roken als een ketter. Wat uiteraard de situatie er niet makkelijker op maakt.

Soms verkopen ze een daklozenkrant. Daarvan zijn er hier zelfs twee. Een exemplaar kost anderhalve euro. Daarmee kunnen ze een slaapplaats krijgen in één van de opvangcentra hier in de stad. In de winter is dat een absolute must. Dan bieden parken en portalen echt geen alternatief meer.

Soms geef ik iets, soms niets. Soms krijgen ze mijn glimlach. Even vaak doe ik als de meeste mensen en kijk ik weg. Of doe ik alsof ik net een zeer belangrijk bericht heb gekregen op mijn telefoon. Bang van de confrontatie.

Laatst was ik in de bank om geld af te halen.

Geld uit de muur halen gebeurt in Duitsland vaak in een lokaal voor de bank. De Berliner Sparkasse in de Torstr. maakt hierop geen uizondering. Het is ook heel regelmatig dat je hier strassenpenners vind die hier liggen te pitten, vooral in de winter. Het stonk er die dag verschrikkelijk en ik moest even wachten tot er een automaat vrij was.

Ik had dus tijd om naar de persoon in de hoek te kijken. Ze (ik denk dat het een vrouw was, maar ben daar niet zeker van) lag te slapen, uitgedoofde sigaret nog tussen de vuile vingers. Haar leeftijd is erg moeilijk te schatten, maar ik gok op nog geen 40. Twee lege flessen wodka lagen naast haar. Een pak vieze en vuile kleren en dekens bedekt haar lichaam. Een paar euros liggen verspreid langs haar. Ongetwijfeld van mensen met meer mededogen dan ik.

Maar wat me de adem benam (en dan spreek ik niet over de stank die van de persoon uitging) was het boek dat voor haar lag.

“La phénoménologie”. In het Frans. (zou ze Frans zijn of gewoon de taal machtig zijn ?).

Laat dat nu nét de filosofische richting zijn die me enorm aanspreekt.

Ik wou een foto maken, maar voelde te veel schroom. Ik was ook totaal verward. Is dit een slechte grap? Verborgen camera? Of heeft iemand dat boek daar voor haar neergelegd? En waarom zou die dat dan doen?

En waarom zou een dakloze geen filosofie lezen?? Wat is haar verhaal? Hoe is ze hier terecht gekomen?

Foto: (Rick Bremness/CBC)

(klik op de foto voor het verhaal van deze muzikale Amerikaanse bedelaar)

De werkelijkheid is rauw: dit is geen grap. Dat ik geld uit de muur moest halen, was ik alweer vergeten. Ik ging naar de bank om een slag in mijn gezicht te krijgen. Het leven kan verdomd gemeen uit de hoek komen en er is niet zo heel erg veel nodig om op straat te belanden. Want iedereen, zonder uitzondering, kan hier, in het portaal van de Berliner Sparkasse belanden, en zijn pijn proberen te verzachten met wodka en de wereld te begrijpen door het lezen van filosofie. Dat het hier nu net om de fenomenologie gaat, maakt het plaatje alleen nog schrijnender. Fenomenologie is een benadering in de filosofie die als doel heeft het bestuderen en beschrijven van de werkelijkheid zoals ze verschijnt in de concrete ervaring. Alles is perceptie. De twintigste eeuwse filosofen en fenomenologen Heidegger en Merleau Ponty beschreven de wereld zoals de fenomenen zich aan hen voordeden. Niet de fysika is hun werkelijkheid maar de geleefde werkelijkheid: de wereld zoals we die beleven. Voor Martin Heidegger is de dood de fundamentele horizon van ons bestaan. Ons leven krijgt pas zin omdat de dood altijd volgt. Dat we zullen sterven, weten we zeker: hij spreekt over de Gewissheit van de dood. Hij beschreef ons bestaan als een ‘ten-dode-zijn’ (Sein-zum-Tode).

Jean –Paul Sartre vond dat weer klinkklare onzin: het leven zelf geeft zin aan het leven. De dood ontneemt dat nu juist. Want na de dood houdt het leven op.

Ze hebben allebei gelijk.

Een paar dagen na mijn bezoek is de Torstr. afgesloten van alle verkeer. Er is namelijk een dode gevallen in de Berliner Sparkasse. Eerst werd er niet uitgesloten dat het om moord ging. Maar uiteindelijk bleek het om een natuurlijke dood te gaan. De wodka zal zijn verwoestend werk hebben gedaan. ‘Mijn’ fenomenologische Straßenpenner is niet meer.

Ze zal niet in vrede rusten, dat doet niemand. Want na de dood is er niks meer. Maar aan haar lijden is gelukkig een einde gekomen. Moge de overgang van de roes naar het absolute niets zacht geweest zijn.

sep 30

Berlin Art Week: de kracht van ontroering

De laatste zondag van september. De zon schijnt uitbundig en het is lenteweer. In de herfst. Dat kan. Alles kan. Dit is Berlijn.

De stad is in feeststemming. Meer dan 10000 deelnemers aan de Berlin Marathon. Meer dan 300 Belgen. Op weg naar een tentoonstelling in een ander deel van de stad, stuit ik op een kleine Belgische fan base. Op één of andere manier ontroert me dat ontzettend. Zo’n vijf-tal Belgen die met de Belgische vlag in de hand de Belgische atleten moed inriepen. In drie talen. Ik vind dat schoon. En typisch Belgisch.

Eerste werd de Keniaan Dennis Kimetto die met een tijd 2.2.57 een nieuw wereldrecord vestigde. Bij de dames werd de Ethiopische Tirfi Tsegaye eerste met 2.20.18. Eerste Belg werd Abdelhadi El Hachimi met 2.12.45. Hij werd 12de.

Gisteren zaterdag, werd de Belgische Bart Swings eerste in de Inline-Skating Speed Marathon, een evenement waar duidelijk minder aandacht aan wordt besteed maar dat ik wel zo spannend vind. Dat de stad dan autovrij is, vind ik dan weer geweldig.

Terwijl ik gezwind met mijn te kleine fiets door de autoluwe stad rijd, geniet ik van de bandjes die overal langs het parcours staan en die de moede lopers proberen moed in te spelen. Ik zou het geen 5 km uithouden. Met of zonder aanmoediging 🙂

Maar ik wijk af, dit zou eigenlijk een blogpost over Berlin Art Week moeten zijn.

Die had nl. plaats van 16 tot 21 september. Ze is totaal niet te vergelijken met de Art Weeks in pakweg Basel of Londen. Maar dat hoeft ook helemaal niet. Naar kwaliteit is het in Berlijn soms zoeken. Dat wordt dan weer ruimschoots gecompenseerd door de ontspannen sfeer. In de Joodse hippe buurt waar ik het geluk heb te mogen wonen, zijn massa’s kleine galerijtjes die een bende bonte en minder bonte kunstliefhebbers aantrekt. De sfeer zit er dik in en het echt arrogante van de andere steden is hier nog niet doorgedrongen. Gelukkig maar. Het is één van de redenen waarom ik me hier zo thuis voel. En zelfs op de BAW vind je nog pareltjes. Neem deze bijvoorbeeld:

KOLIBRI New tendencies in a place outside of time

Group show in a forgotten ballroom ruin / September 17 – 21, 2014 Curated by Constanze Kleiner

Dit was gewoonweg fantastisch. En het kon niet Berlijnser: neem een ruine uit de DDR tijd die ooit een balzaal én een autowerkplaats is geweest. Laat die 20 jaar verkommeren. Haal alle rommel eruit en maak er een expo van net voor de investeerders ermee aan de haal gaan.Het resultaat is pure poëzie.

Ik onthou vooral het werk van Ingo Günter, Natalia Szostak, Amelie Grözinger,en Viet Ban Pham.

RINUS VAN DE VELDE in Galerij Zink

Jonge wilde Belg Rinus Van de Velde is reeds zo’n 10 jaar bij Zink. En dit zou naar verluidt (zegt ie zelf!) zijn beste expo zijn. Werk en galerij zijn perfect op mekaar ingespeeld.

Ik vind het knap, maar ben niet ontroerd. Het raakt me niet. Nog niet.

Rinus Van de Velde Copyright: Zink Gallery, Berlin, Germany

De vraagstelling, de allegorie van de artiest als/op een eiland, de getormenteerdheid (gespeeld of niet), het zeer grote egocentrisme…ik weet niet of het serieus bedoeld is of het allemaal maar om te lachen is. Of misschien is het beide. Het feit dat je dat als toeschouwer niet weet, pleit voor Rinus Van de Velde. Want een kunstenaar moet in mijn ogen vragen oproepen. Zolang hij ze maar niet beantwoordt. VDV werkt vooral met houtskool. En hij beheerst zijn kunst meesterlijk. Dat is feest. Altijd.

GALERIJ HARDHITTA (op verplaatsing) “A story to tell”Curated by Bene Taschen

Drie steden, drie fotografen. Berlijn, New York, Los Angeles. Ik kom van buiten waar de zon schijnt en de marathon zijn gangetje gaat. Hierbinnen (een oud postgebouw in Kreuzberg op een boogscheut van de Potzdamer Platz) is het keihard. Fotografen Gregory Bojorquez, Joseph Rodriguez en Miron Zownir fotograferen de zelfkant van de maatschappij. Zownir was dé fotograaf van de Berlijnse punkscene begin jaren tachtig. Sommige foto’s zijn zo hard dat ik er amper naar kan kijken.

Zownir latest book (photo taken from his web site)

Waar nostalgie en eclecticisme de plak zwaaide in de Kolibri balzaal, waar Van de Velde zijn imagination au pouvoir liet, in deze achterzaal van een oud postgebouw ben ik beland in een totaal ander universum: dat van de ruwe steedse realiteit.

Waar kleine kinderen de fotograaf vragen of hij zijn vader niet wil zijn want het joch heeft er geen meer. Waar dandy’s in toiletten spuiten, waar meisjes te vroeg kinderen krijgen, punkers liefdeloos voor de camera neuken en waar bendeleden een paar uur nadat de foto werd genomen al niet meer in leven zijn.

Zwaar onder de indruk stap ik weer op de fiets, probeer door het fantastische Gleisdreieckpark te fietsen in de hoop op iets minder sombere gedachten. Het lukt. Ten dele.

Alle foto’s zijn van mijn hand behalve de foto van het werk van Rinus Van de Velde waarvan het copyright waarschijnlijk in de handen van Galerij Zink is. (website) en de foto van de cover van het laatste boek van Zownir.

Berlijnse mijmeringen

Het leven zoals het is: Berlijn